مقدمه
یک مکانیزم زنجیری همچون چرخدنده های انعطاف پذیر عمل میکند در یک مکانیزم زنجیری، زنجیر و چرخ زنجیر به ترتیب مشابه شانه و چرخدنده در یک مکانیزم چرخدنده ای میباشند.
کار کرد مکانیزمهای زنجیری مشابه مکانیزمهای تسمه ای است با این تفاوت که مکانیزمهای زنجیری انعطاف کمتر ولی توان بیشتری دارند. همچنین بکسوات موجود در مکانیزمهای تسمه ای را حذف میکنند.
یک مکانیزم زنجیری شامل یک زنجیر و یک یا چند چرخ زنجیر میباشد.
اصول کار مکانیزمهای زنجیری
- از مکانیزمهای زنجیری معمولاً برای انتقال توان بین محورهای دوار استفاده میشود
- حلقه های زنجیر با دندانه های چرخ زنجیر درگیر شده و بدین وسیله نسبت سرعت ثابتی را بین چرخ زنجیرهای محرک و متحرک حفظ میکنند.
- چرخ زنجیرهایی که با یک طرف زنجیر درگیر هستند هم جهت میچرخند اگر چرخ زنجیرها در دو طرف زنجیر قرار گیرند در خلاف جهت هم میچرخند
- چرخ زنجیرهای مخصوص زنجیرهای غلتکی باید دست کم دوازده دندانه داشته باشند تا از فرسایش صدا و لرزش غیر عادی در آنها جلوگیری شود.
- اگر تعداد گامهای زنجیر زوج باشد تعداد دندانه های چرخ زنجیر فرد خواهد بود و برعکس. این وضعیت از درگیر شدن دائمی یک حلقه زنجیر با یک دندانه معین و در نتیجه از فرسایش غیر یکنواخت دندانه ها و لرزش جلوگیری میکند
- یک چرخ زنجیر کوچک شعاع انحنای کوچکتری به زنجیر داده و باعث فرسودگی بیشتر زنجیر میشود.
- زنجیرهایی که حلقه های کوتاهتر دارند باید روی زنجیرهای کوچکتر نصب شوند، چون حلقه های کوتاهتر کمتر خم میشوند.
- بسته به نوع کار میتوان از یک یا چند رشته زنجیر استفاده کرد.
- میزان شل بودن زنجیر باید به طور متناوب تنظیم شود. این کار با جابه جا کردن چرخ زنجیرهای اصلی نسبت به یکدیگر یا توسط یک زنجیر سفت کن انجام میگیرد.
- برای انتقال توان در مسیر افقی در صورت امکان طرف شل زنجیر باید در پایین قرار گیرد .
- زنجیر سفت کن یا چرخ زنجیر هرزگرد باید در طرف شل زنجیر قرار گیرد.
مزایای زنجیرها نسبت به تسمه ها
- مکانیزمهای زنجیری بکسوات ندارند بنابراین سرعت ثابتی را بین محورهای محرک و متحرک حفظ می کنند و چون اتلاف توان ناشی از بکسوات در آنها وجود ندارد بازده بیشتری دارند.
- مکانیزمهای زنجیری فضای کمتری اشغال میکنند با فرض یکسان بودن ظرفیت انتقال توان زنجیر باریکتر از تسمه و قطر چرخ زنجیر کوچکتر از قطر قرقره تسمه است.
- نصب زنجیرها آسانتر است.
- زنجیرها توانایی کار کردن در دماهای بالاتری را دارند.
- برای کار در سرعتهای بسیار کم استفاده از مکانیزم زنجیری عملی تر است.
- کارکرد طولانی، روغن گریس یا نور آفتاب زنجیرها را خراب نمیکند ولی در برابر زنگ زدگی باید از آنها حفاظت کرد.
معایب زنجیرها
- مکانیزمهای زنجیری نسبتاً پرصدا هستند
- زنجیرها به روانکاری مکرر نیاز دارند
- در اغلب مکانیزمهای زنجیری چرخ زنجیرها باید در یک راستا قرار گیرند(برای جلوگیری از تاب برداشتن زنجیر)
- از زنجیرها معمولاً در مواردی که بکسوات در مکانیزم ضرورت دارد استفاده نمی شود (البته موارد استثناء وجود دارد)..
تایمینگ حرکت: زنجیرها برای همزمان کردن حرکت اجزای یک مکانیزم به کار میروند. مثلاً همزمان کردن حرکت سوپاپها در موتور یا بالا بردن بار توسط یک جرثقیل عمودی
کاربرد زنجیرها
زنجیرها سه کاربرد عمده دارند :
- انتقال توان
- تبدیل حرکت و
- تایمینگ یا همزمان کردن حرکت
انتقال توان: زنجیرها و چرخ زنجیرها همچون چرخدنده هایی انعطاف پذیر تورک (گشتاور پیچشی) را از یک محور دوار به محوری دیگر انتقال میدهند.
تبدیل حرکت: زنجیرها برای انتقال مواد به روش لغزاندن هل دادن کشیدن یا حمل کردن به کار میروند.
تایمینگ حرکت: زنجیرها برای همزمان کردن حرکت اجزای یک مکانیزم به کار میروند. مثلاً همزمان کردن حرکت سوپاپها در موتور یا بالا بردن بار توسط یک جرثقیل عمودی
انواع زنجیرها
زنجیرهایی که در ماشین آلات نصب میشوند در دو گروه اصلی قرار میگیرند : زنجیرهای کشاورزی و زنجیرهای دقیق. . زنجیرهای کشاورزی عمدتاً برای انتقال مواد به کار میروند نه برای انتقال توان این زنجیرها دو نوع اصلی دارند : CA550 و CA555 . زنجیر CA5500 زنجیر استاندارد برای انتقال مواد و زنجیر CA555 زنجیر مخصوص ماشین برداشت ذرت است.
زنجیرهای دقیق شش نوع اصلی دارند. این شش نوع زنجیر که در مکانیزمهای زنجیری استفاده میشوند عبارتند از :
- زنجیر غلتکی یا غلتک دار
- زنجیر بی غلتک
- زنجیر بی صدا
- زنجیر با حلقه های جداشدنی
- زنجیر پینتل
- زنجیر با بوشهای یکپارچه
